D R I E K O N I N G E N A V O N D

 Eerste hoofdstuk Familiealbum

Het landschap van mijn jeugd was een winterlandschap. Zelfs herinneringen aan dagen die zich kalendergetrouw in de zomer moeten hebben afgespeeld, bevinden zich in een decor van sneeuw en ijs. Zo er al heugenissen bestaan in een landschap van dooi, dan druppelt er ijswater of loeit er op zijn minst een zuidwesterstorm. Niet dat mijn jeugd grimmig of guur was, welnee; er was warmte van de kachel, stoelen en banken zaten geriefelijk en onze kleren droegen de kruidige geur van wasverzachter en de Gauloises sigarettenrook van mijn moeder. Saai waren de dagen allerminst, ik heb mezelf maar zelden van verveling door de dagen heen hoeven slepen. Mijn jeugd was een enerverend toneelstuk en ons ouderlijk huis een bonte schouwburg. Ik was al vroeg een geoefend theaterliefhebber, iemand die het talent bezat om alle tekst goed te kunnen verstaan, ook wanneer de acteurs zacht spraken, de rolverdeling wat onduidelijk was of bepaalde sleutelfiguren zich verborgen hielden achter de coulissen. Mocht ik ooit nog eens het geluk beleven de regisseur van deze tragische komedie voor het voetlicht te zien verschijnen, dan zal ik hem of haar belonen met een staande ovatie.

Een toneelstuk! Wát zeg jij daar? Ik hoor het enkele hoofdrolspelers, die in de overtuiging leven dat al wat zij brachten pure realiteit en ernst was, mij toebijten. Voor hun alvast mijn verontschuldigingen, zij hadden immers geen kaartje gekocht. Ik wel, al heeft het mij allemaal desondanks geen cent gekost. Mijn zetel in een met bladgoud vergulde ereloge viel mij kosteloos ten deel. U moet weten dat ik gekregen paarden niet in de bek zal kijken. Zo ben ik niet opgevoed.

Deze geschiedenis begint in de kille dagen voor kerst, om precies  te zijn op de avond dat onze vader traditiegetrouw de lampen ging ophangen in de hoge zilverspar achter ons huis. Voor mij, mijn zussen en broer, was dit een enerverend ritueel dat nog eens een extra dimensie kreeg, omdat vader zich, voor de beklimming van de zich vervaarlijk in de wind buigende spar, omkleedde tot een ware alpinist. Op zijn hoofd stond een donkere ijsmuts die, gelijk een oosterse tulband, zijn gestalte een koninklijke allure gaf. Er zat een veiligheidsriem om zijn middel met een tiental musketons en stukken touw, waarmee hij zich tijdens de beklimming kon verankeren aan stam of zijtakken. Ook de dikke broek, voorzien van diverse ritsen en diepe, afsluitbare, opbergvakken, gaf ons het idee dat er voldoende ruimte was om onze vader, tijdens zijn klimexpditie, extra bescherming biedend gereedschap toe te steken. Vaders bergschoenen, die enkel voor deze jaarlijkse beklimming uit het vet getrokken werden, glommen bijna net zo fantatiek als de reflecterende biezen op zijn veiligheidsjas. Waar deze reflectoren, hoog in de spar verborgen, voor konden dienen was ons onduidelijk; tegenliggers of laag overvliegend luchtverkeer was immers niet aan de orde. Nadat vader de enorme ladder van het schuurdak had getrokken, en deze had uitgehezen tegen de stam, ging moeder met het fototoestel naar buiten om, bij flitslicht, de aanvang van deze werklast vast te leggen voor het nagesclacht. Op geen van al deze prenten staat vader glimlachend. Een ernstig gezicht, tegen het woeste aan, blikt ongeduldig in de lens, alsof hij hinderlijk wordt onderbroken bij een veldslag die zijn opperste concentratie vereist. Over zijn rechterschouder lag, gewonden in grote cirkels, de enorme streng gloeilampen. Eén voet stond, vitaal én ongeduldig, op de onderste sport van de ladder. In alles leek hij op Edmund Hillary, maar waarom hij hierbij altijd een onaangestoken sigaar in de linker mondhoek hield bleef ons een raadsel. Wellicht was dat voor vader een belangrijk proeven aan de beloning die na afloop op hem zou wachten, het grote genieten na gedane arbeid. Kortom: alles uit de door mijn moeder geschoten portretten laat de kijker weten dat de beklimmer hier niet voor zijn eigen plezier stond. Nee, deze tour de force werd geleverd voor vrouw en kinderen, voor volk en vorstin, voor ons verloren Indië én voor het aanstaande kindeke Jezus. Vanachter het woonkamerraam bekeken wij de beklimming en zagen hoe onze vader inderdaad geen tak en uitspansel onbenut liet om ook daar lampen te brengen. Tot in de hoge top wist hij de lichtstreng te verankeren. Na twee bekers warme chocolademelk te hebben gedronken zagen wij, vanachter een rijkelijke vensterbank vol kaarslicht, vader afdalen en weer vaste grond onder de voeten krijgen. Achteloos sloeg hij de dennennaalden van zijn schouders en liep, zonder ons een blik waardig te keuren, trots naar de bijkeuken alwaar de stekker in het stopcontact werd gestoken en de lampen tot branden werden gebracht. Onze loftuitingen vol oh’s!, ah’s! en handgeklap verstierven in het helse kabaal waarmee vader zijn bergschoenen uittrapte en de touwen vol musketons tegen de vloer neersmeet. Slechts éénmaal gebeurde het dat bij het aantsteken van de kerstverlichting de stoppen doorsloegen en onze woonkamer en tuin in een hels donker kwam te staan, ons televisietoestel sissend uitsloeg en de videorecorder opnieuw geprogrammeerd moest worden. Na deze unieke editie stoof onze vader, met knetterend gevloek en een brandende kaars, de meterkast in alweer met een enorm kabaal de stoppen – waarvan enkele exemplaren uit pure razernij tegen de grond kletterde en een ronde over de gangtegels maakte – werden ingedraaid. Maar dit jaar, het jaar dus waarin deze geschiedenis over Driekoningenavond zich afspeelt, verliep alles glad en soepel en blonken de lampen in onze achtertuin zichtbaar voor heel de Veldhuizenlaan en daar buiten in De Meern.

Een dag later, op een dinsdag, nam onze moeder de vurige regie over de opbouw van de kerststal. Deze werd over een oppervlakte van enkele vierkante meters uitvoerig geconstrueerd. Het bureau werd afgedekt met zogenaamd rotspapier, een dikke variant op het kleurafschijdende crêpepapier, wat te suggeren had dat onze beeldengroep daadwerkelijk in Galilea neerstreek en niet terechtkwam op een ordinair West-Europees kantoormeubel. Enkele varens, die aan weerszijden van de voorstelling werden neergezet, gaven de ilussie van palmbomen. Tot aan het avondeten waren mijn broer, zussen en ik druk met het uitpakken van de stalfiguren, die verpakt in nieuwsberichten van jaren her (zo werden wij nog jaarlijks herinnerd aan de streken van prins Bernhard, alias Victor Baarn, inzake het aannemen van 1,1 miljoen aan klinkende amerikaanse dollars – Betlehem en Golgatha raakten zo bij het kerstfeest al symbolisch met elkaar verbonden) door ons keurig werden neergezet in een fijne bedding vanuit het Mauritspark geschept mos. Het behoeft verder geen toelichting dat de drie wijzen uit het oosten deze avond vooralsnog genoegen moesten nemen met een bescheiden rol tussen de drankflessen van mijn moeder, links onderin het wandmeubel, aan de andere zijde van onze woonkamer. Om de koninklijke allure toch enigszins gestand te doen, werden enkele van haar flessen Coebergh bessenjenever omwikkeld met kerstinpakpapier, waarop gouden sterren bedrukt waren. Zo bleef het landschap rein en werd de ster gevolgd.

De kroon op ons riante kerst-huiskamer-tafereel was echter een heuze waterval, die vader een jaar geleden met slang, pomp en een eveneens in papier verpakte emmer, in elkaar geknutseld had en waar het water over een aflopend hellinkje van bruine was liep. Het ontbrak er nog maar aan dat mijn moeder daar niet een paar goudvissen in losgelaten had. Mijn ouders hadden gevoel voor sfeer en decorum, voor het verbouwen van Veldhuizenlaan 10 tot een heus kerstpaleis was geen brug te ver. Het kindeke Jezus bleef nog even, tot na de nachtmis, in een krantenpagina vol contactadvertenties, ik las nog net, voor het op het allerlaatste moment in de kaarsenla verdween: Klein gebrek, geen bezwaar!

Toch kreeg ik die avond een bittere pil te slikken. Mijn ouders, die vrijwel iedere dinsdagavond naar een spiritistisch genootschap in Den Haag gingen, zouden deze avond thuisblijven. Hoewel mijn ouders qua versiering, pracht, praal en ander theater, hun katholieke bloedlijn nooit verloochenden, vonden ze de paus van Rome maar een charlatan en de kerk als instituut een fascistisch gevaar, waar wij ons als gezin – de kerstnachtmis uitgezonderd – verre van dienden te houden. Dat dit gegeven in de rest van onze familie regelmatig voor enige strijd en hilariteit zou zorgen, is iets waar ik jullie graag een andere keer over vertel – alles op zijn tijd en plek. Inplaats van hun hart en ziel in de boezem van het fascistische Vaticaan te leggen, vonden mijn ouders hun spirituele heil onder de vleugels van ene Madeleine C., een vooraanstaand paranormaal medium dat zetelde in oud Den Haag. Gedurende mijn jeugd ontwikkelde mijn ouders de gave om steeds meer open te staan voor het bovennatuurlijke en de overtuiging dat ze zelf ook niet zuinig begiftigd waren met enige heldervoelendheid. Dit uitte zich bijvoorbeeld door het te pas en te onpas trekken van Tarot-kaarten; een familielid of buurvrouw kon niet meer op de koffie verschijnen om het hart te luchten over malheur op financieel vlak of medische ongemakken, of men zag boven hun dampende kop koffie achtenzeventig uitgewaaierde kaarten tussen mijn moeders vingers opduiken. Evenzogoed kon het gebeuren dat, wanneer een vriend of vriendin gebitsimplantaten of een nieuwe kunstheup kreeg aangemeten, mijn moeder met een schouderophalen een verklaring kon geven in de trant van: ‘De maan en Saturnus spelen al langer een merkwaardig spel met jou, lieverd!’ Of: ‘Heb geduld tot het volle maan is geweest, je zal zien… Dán komt er meer rust in je lijf!’ Niet zelden heb ik visite na een dergelijke opmerking aan zijn of haar gehoorapparaat zien draaien. Andersom zag ik ook dames, die ondanks de wankele bijeffecten van een nieuwe prednisonkeur, toch frivool van mijn moeder huiswaarts keerden nadat ze te horen hadden gekregen dat het zevende huis in beweging kwam. Zo werd mijn moeder, niet voor niets Maria geheten, toch min of meer het mirakel van De Meern en verloren mijn ouders niet geheel hun katholieke glans. Fris katholiek, noemde mijn vader dat.

Nu de dinsdagavondclub niet doorging, verkleurde ook míjn dinsdagavond. Als mijn ouders in Den Haag zouden zijn, dan had ik, als oppas van broer en zussen, de vrije hand om Opsporing Verzocht te kijken. Opsporing Verzocht, een televisieprogramma dat de kijker een inkijkje gaf in lopende misdaadonderzoeken, en hen hiermee uitnodigde om zich met tips en informatie naar aanleiding van een bepaalde zaak, te melden op een telefoonnummer, was een fenomeen waarvan mijn ouders vonden dat het in ons huis geen pas gaf. Ons gezin was volgens hen namelijk niet van de firma spanning en sensatie. De spiritistische converenties in Den Haag behoorden volgens mijn ouders niet tot deze firma. Dat waren volgens hun zuivere en integere samenkomsten, ondanks het feit dat daar niet zelden, bij kaarslicht gedurende een seance, keukenkastjes openvlogen of schemerlampen kapot sprongen, omdat een oude oom, die zich in een ver en tragisch verleden in de koeienstal aan de hanenbalken had opgeknoopt, vanuit het hiernamaals van zich liet horen als nieuwe entiteit, om spijt te betuigen betreffende een lang onopgeloste familievete, waarin niet zelden de jaren 40-45 een bepaalde geur over de zaak geworpen had. Nee, deze oproepingen waren deugdelijk en sacraal; ze voorzagen in een voelen en weten in de nieuwe weg na de grote omwenteling. Dat wij en de wereld thans nog steeds op deze grote omwenteling wachten, kon men toen nog niet vermoeden.

Nadat mijn zussen en broer die avond naar bed waren en het achtuurjournaal voorbij was, stond ik al van onze zitbank op om mij op mijn kamer te gaan verpozen met Agatha Christie’s The Murder of Roger Ackroyd, toen de begintune van Opsporing Verzocht weerklonk. Mijn moeder, die naast mij zat, en waarvan ik normaal gesproken de opmerking zou krijgen dat Opsporing Verzocht geen dagje Efteling was, zette deze avond de televisie echter in het geheel niet uit. Inplaats daarvan schonk ze een stevig glas bessenjenever in, stak een verse Gauloises op en kwam, met zijwaarts opgetrokken benen, naast mij op de bank zitten. Eén reportage sprak haar zienderogen aan en had haar speciale aandacht. Met samengeknepen ogen, om het beeld zo scherp mogelijk naar zich toe te kunnen trekken, aanschouwde ze het verhaal van een vijftienjarig meisje dat verdwenen was. Ook haar ouders leken van de aardbodem te zijn gevallen. We zagen beelden van hun woning, gelegen in een Limburgs gehucht omringd door heuvels en bossen. Op oude familiefoto’s zagen we het gezin in gelukkigere dagen. Het meisje, roodharig en bezaaid met sproeten, trok op een merkwaardige manier mijn sensuele aandacht. Iets waar ik mij, gezeten naast mijn moeder, diep voor schaamde. Behalve een dagje Efteling betrof het hier zeker geen prikkelend afspelen van lustobjecten. Ook de gezinsauto, een donkergroene Simca, verscheen met kentekenplaat in een sneeuwlandschap. Vooral het nummer 04 deed mijn moeder in verstarring de ogen sluiten. ‘Het getal van de dood…’ fluisterde ze mystiek. Ze zette haar glas neer en opende haar rechterhand naar boven.

‘Het getal van de dood?’ vroeg ik haar ter verduidelijking. Maar ze schudde haar hoofd op een wijze die mij liet verstaan te zwijgen, anders trok ik haar uit een diepe concentratie. De ouders hadden zich, zo vertelde een corpulente dorpspastoor, een jaar geleden uitgeschreven bij de kerk. Het gezin zou zich, aldus de plaatselijke bakker, hebben aangesloten bij de relatief onbekende sekte De zuivere macht van Israël. De naam van deze sekte deed mij onmiddellijk denken aan het kerstlied O suver maecht van Israel, dat Herman van Veen ons iedere kersttijd vanaf onze platenspeler toezong. Ik begon het, de reportage bekijkend, te neuriën. Het lied kreeg, mede door de vermissingszaak van dit besproette meisje, een diepere emotie en dramatiek. Opsporing Verzocht sloot de behandeling van deze affaire met het in beeld houden van een recent familieportret, alsmede het telefoonnummer van de lokale recherche waarmee mensen zich konden laten verbinden, indien zij wetenswaardigheden te melden hadden. Mijn moeder bracht op mijn geneurie haar hand omhoog, als in trance vroeg ze mij een nieuw glas bessenjenever in te schenken en haar aansteker te brengen. Gedwee, nauwelijks mijn ontroering de baas blijvend, deed ik wat mij werd gevraagd. Over mijn schouder keek ik naar het doodgraversgelaat van presentator Wil Simon; zijn serieuze, op gepaste afstand meelevende blik, leek haast te worden opgegeten door zijn royale, bruinkleurige, brilmonteur. Zijn dunne, vochtige, haarscheiding deed mij denken aan het vrome conterfeitsel van onze kerkkoster.

‘En zou je alsjeblieft willen ophouden met dat ge-hum? Het doorbreekt mijn scherpte. En als ik jou was, zou ik maar eens lekker naar bed gaan,’ sprak mijn moeder achter mijn rug.

Die avond kon ik niet slapen en bleef met een droef, maar ook met een dubieus verliefd gevoel, uit mijn slaapkamerraam turen. Ik bekeek de in een winterbries bungelde kerstverlichting in onze spar. Er was een meisje verdwenen die ik niet kende en nooit zou leren kennen, en toch had zij bij mij iets opgeroepen en aangeboord; een reddersintinct, een dramatisch zelfoverschattend Jezus-complex. Kwam het door mijn moeder, die zichzelf spiritueel openstelde voor haar noodlot, of kwam het door het naderende kerstfeest? Ik kon mijn sentimentaliteit niet peilen en maakte mee dat onze reuze spar in een diepe duisternis werd gezet toen mijn ouders, voor het naar bed gaan, de kerstverlichting uitdraaiden.

Die nacht viel ik, zoals gezegd, pas laat in slaap en beleefde een angstwekkende en tragische droom.

Ik wandelde door een besneeuwd heuvellandschap. Achter de ramen van boerderijen zag ik kerstbomen en adventsterren. Er stak een kille wind op. Het was mij onduidelijk in welk gebied ik wandelde… Limburg? De Belgische Ardennen? Wel wist en voelde ik mijn bestemming; dat was zonder meer het roodharige meisje. Aan de rand van een bos, van waaruit klagelijk een uil riep, lag in de sneeuw een hoeve waarvan een staldeur openstond. Net buiten de deur brandde een rode kaars in een lantaarn. Een meisjesstem riep mij naar binnen, maar de schuur was donkerder dan de nacht en half op de tast, half op intuïtie, verdween ik stapje voor stapje verder in de zwarte stal… Onhandig liep ik, met veel kabaal en ongemak, tuingereedschap tegen de grond. Van schrik bevroor ik toen mij een warme en zoete adem werd toegeblazen. Mijn naam werd gefluisterd en ik wist dat het verdwenen meisje naast mij stond. Ze knipte een zaklamp aan onder haar gezicht: ‘Je hebt mij gevonden, Rik… Eindelijk… Weet je hoe lang ik heb gewacht?’ Haar gezicht droeg geen rode maar een welhaast gouden glans, en de sproeten op haar gezicht leken op de kerststerren van ons tafellaken. Ik kon geen antwoord maken, de woorden bleven als stroop op mijn lippen kleven. Het meisje opende haar mond en naderde mij, ik verstijfde van haar toenadering om mij te kussen en bleef verlangend staan. Toen haar warme lippen zich op mijn mond drukte, viel de zaklamp uit haar handen en kwam deze kletterend tegen de grond. In de door de schuur heenschietende luchtbundel zag ik aan de balken, onder een zacht slingerend touw, een man hangen. Daar waar zijn ogen behoorde te zitten zag ik enkel bloederige gaten. Op zijn schouder zat de uil vorsend naar mij te kijken, vanuit zijn geopende snavel tuurde naar mij een bloederig oog.

Ik schrok zwetend wakker. Mijn mond was zo droog dat het openen zeer deed. Op de overloop hoorde ik zacht de slaapkamerdeur van mijn ouders opengaan – was ik betrapt? Aan de zachte voetstappen begreep ik dat het hier om mijn moeder ging. Het licht op de gang bleef uit; het was duidelijk dat zij niemand onnodig wilde wekken. Was mijn moeder, net als ik, ook bezocht in haar dromen? Had datgene wat zij zo scherp had gevoeld, zich verder aan haar geopenbaard in een droom? Nadat ik het sluiten van de woonkamerdeur gehoord had, klom ik uit bed en liep op mijn tenen naar beneden. Dit alles in de volle overtuiging dat mijn moeder en ik alletwee in de ban waren van het verdwenen meisje uit Limburg en elkaar tot steun moesten zijn. Maar onderaan de trap hoorde ik vanuit de kamer het ratelen van ons telefoontoestel. Mijn moeder ging, in het holst van de nacht, een telefoongesprek voeren. Muisstil sloot ik mezelf op in het toilet van waaruit ik mijn moeder goed kon verstaan. Met mijn billen op de bril en mijn oor aan de wand beleefde ik haar gesprek met het telefoonpanel van Opsporing Verzocht, dáár had je het!

‘Goedenacht, u spreekt met Maria Kooiman-Zoutenbier. Ik bel u inzake het verdwenen gezin uit Limburg dat zich zou hebben aangesloten bij de sekte De zuivere macht van Israël…’ Voor mijn geestesoog doemde mijn moeder op, in doorschijnend negligé en kamerjas. Tussen haar vingers een sigaret en op de telefoontafel een glas bessenjenever. ‘Soms krijg ik beelden door, soms een droom… Nou, zó zou ik mezelf niet typeren hoor… Maar de beelden die ik na uw uitzending binnenkreeg, geen idee welke entiteiten mij aanspraken, wijzen een andere weg dan die van een sekte. Laat staan een sekte in Israël. Het gezin dat u zoekt is naar het noorden vertrokken. En dan bedoel ik niet onze noordelijke provincies Drenthe, Friesland of Groningen… Ik bedoel het échte noorden, het hoge noorden! Ik meen ook iets van het noorderlicht te kunnen voelen…’

Hoe iemand een licht kon voelen is mij tot aan de dag van vandaag, vele dromen verder, nog steeds onduidelijk. Ik stelde mezelf voor hoe de telefonist van Opsporing Verzocht de woorden van mijn moeder noteerde en door zou spelen aan een dienst. Zou het werkelijk zo zijn dat ambassadepersoneel of samenwerkingskantoren morgenochtend vroeg met het gevoelskompas van mijn heldervoelende moeder de landsgrenzen zouden oversteken?

Er klonken wederom voetstappen op de trap; mijn vader was gewekt. Ik hoorde hem de kamerdeur openen en mijn moeder tamelijk directief aanspreken: ‘Maria, met wie zit jij daar te telefoneren, midden in de nacht?!’

Mijn moeder was haar getuigenis aan het afronden: ‘Nee, niet helderziend… Heldervoelend, soms. Vooral als de maan voller raakt… Ik wens u veel succes en hoop dat de mensen snel gevonden zullen worden, als het even kan voor kerst. Ja hoor, dank u. Goedennacht!’ De hoorn gleed weer op de haak.

Zou de telefonist van dienst dat laatste, dat mijn moeder ze het liefst voor kerst gevonden zou zien, ook opschrijven en doorspelen?

Tegelijk met mijn vaders woorden kwam ik van het toilet; ‘Maria, heb jij die mensen je naam gegeven? Daar moet je enorm mee oppassen! Geheid ga je daar, en mogelijk ook bij andere organisaties, nu de boeken in als een spiritist die men voortdurend kan bellen bij dergelijke kwesties. Dat is niet de bedoeling!’

‘Ik moest dit delen, Ton. De aanwijzingen waren te sterk,’ hoorde ik mijn moeder zeggen voordat ze een nieuwe sigaret aanstak. Terwijl ik naar de trap sloop, draaide mijn vader zich geschrokken om: ‘Wat doe jij hier in vredesnaam, Rik? Het is godverdomme middenin de nacht!’ Hij tikte hierbij met zijn wijsvinger op zijn pols, al lag zijn horloge op dat ogenblik op zijn nachtkastje.

‘Ik moest plassen,’ fluisterde ik leugenachtig.

‘Plassen? Gelul! Ik heb je niet eens horen doortrekken!’

‘Maar ik heb ook beelden van het hoge noorden doorgekregen. Met geluid erbij. Er hing ook een zelfmoordenaar aan een balk, dat familielid van één van jullie medecursisiten, en een uil at zijn oog…’

‘Wil je ogenblikkelijk ophouden met dit theater? Dit zijn geen geintjes, Van Schaik. Heel snel naar je nest, vooruit! Vlug, voordat ik je wat doe!’

Vanuit mijn bed hoorde ik mijn ouders nog even nasteggelen over mijn moeders optreden. Niet lang daarna viel ik in een diepe slaap.

Dat mijn ouders meer konden voelen bij symboliek dan bij dogmatiek, meer ervaarden bij beelden en gedachten dan bij feiten en cijfers, had ik met hen gemeen. Misschien was het daarom dat het hoge noorden mij op Driekoningenavond nog niet had losgelaten. De droombeelden die de vermissing bij mij had opgeroepen, de bovennatuurlijke signalen die mijn moeder had binnengekregen, dit alles was een voertuig geworden voor mijn verbeelding en ontroering. Misschien is dit de ware bodem waaruit mijn katholieke leven tot bloei kwam. De zaak van het hoge noorden bleef mij fascineren, maar wat te doen? Simpelweg bij mijn ouders informeren naar de status van het onderzoek, of een recherchedienst aangaande de paranormale giften nog nader contact gelegd had of dat mijn ouders nog wat voelden, zouden mij op een korte bestraffing komen te staan. Waar dacht ik mij immers, als snotneus, mee te bemoeien? Daarom had ik, toen ik door mijn moeder, vlak voor etenstijd, naar drankenhandel Boot gezonden werd voor een paar flessen bessenjenever, gebruik gemaakt van de telefooncel aan het Merenveldplein. Mijn ouders hadden twee telefoonnummers, één betrof ons privé-toestel en het tweede was het zakelijke-toestel, waar mijn vaders klanten gebruik van maakten. Om er zeker van te zijn dat mijn vader zou opnemen, belde ik dus naar het zakelijke-toestel (een verschil in aanspreektekst was de subtiele toevoeging van de afkorting B.V.; het privé-toestel werd opgenomen met: ‘Met Ton Kooiman, goedendag’, op het zakelijke toestel klonk het alsvolgt: ‘Met Ton Kooiman B.V., goedendag.’ Met de mouw van mijn winterjas voor mijn mond, luisterde ik naar de zakelijke begroeting. Heel even, hooguit twee seconden, hield ik stil alvorens ik, met een vervormde stem, sprak: ‘Het hoge noorden… Het hoge noorden…’ Daarna verbrak ik de verbinding. Als ik niet herkend was – ik kon mezelf, wanneer ik beschuldigd zou worden, altijd vrijpleiten door te zeggen dat ik het niet was geweest – zou ik misschien een vervolg van de discussie kunnen opvangen die eerder, de dag van het opzetten van onze kerststal, geklonken had. Helaas, ik kwam bedrogen uit. Bij mijn thuiskomst was de tafel rijkelijk gedekt. Bij het toetje, een door mijn moeder gebakken tulband mét boon, zou de koning verkozen worden. Mijn vader had een van koper handgemaakte kroon op een kussen gelegd en deze op de buffetkast geplaatst. Het was de laatste avond van het kerstseizoen dat buiten de kerstverlichting in onze spar scheen en de kerstliederen van Herman van Veen op onze pick-up draaide. Mijn ouders hadden de feestdag weer eens prachtig aangekleed en het gehele diner hing aan tafel de opwinding die hoort bij een koningsverkiezing. De drie wijzen waren keurig bij de stal gezet en de flessen bessenjenever, waar de tocht van Caspar, Melchior en Balthasar enkele weken geleden begonnen was, hadden de feestdagen niet overleefd. Mijn moeder, die slim genoeg wist waar de boon zich in de tulband ergens verscholen hield, zorgde er bij het aansnijden voor dat deze bij één van de drie jongste kinderen terecht zou komen. Ik kon een eventuele kroning en inhuldiging vanavond wel vergeten. Precies op het moment dat iedereen gespannen, en met naar elkaar rondloerende ogen, van de tulband at, weerklonk Herman van Veen’s versie van het kerstlied O suver maecht van Israel. Ik verzonk in een diepe melancholie die sterk leek op een smekende aanbidding van het mij onbekende meisje. In een laatste poging om indirect de aandacht op haar te vestigen, op haar die verdwenen was en mij betoverd had, stopte ik tijdens het kerstgezang met het kauwen op mijn stuk tulband. Geschrokken ogen keken mij aan. Vooral mijn moeder, er heilig van overtuigd dat zij het stuk met de boon aan één van de jongste kinderen gegeven had, keek alsof ze vanaf enige afstand haar hele servieskast in gruzelementen zag zakken. Mijn broer en zussen keken bedroefd met het vooruitzicht wéér een jaar op een nieuwe kans te moeten wachten. Alleen mijn vader doorzag mijn kunstgreep, hij keek mij streng aan. Ik schraapte mijn laatste moed bij elkaar, iets dat ik mede kon vinden dankzij de overtuiging dat weldra de échte boon tussen een kindergebit tevoorschijn zou komen, en daarmee alle aandacht van mij weg zou drijven. Ik keek iedereen aan tafel een kort moment aan, bracht mijn hand naar mijn keel en fluisterde: ‘Het hoge noorden… Het hoge noorden…’

‘Nee joh, ze kwamen uit het oosten!’ verbeterde mijn zus me.

Ik zag mijn vaders blik verschieten en vervolgens, vanuit een bevroren postitie, opstaan om naar mijn toe te komen. Ook mijn moeder keek diep teleurgesteld. Gered werd ik toen mijn broer opsprong om zijn verdiende kroon uit de buffetkast te trekken, hij hield de boon tussen zijn vingers. Ik, zijn trouwe onderdaan, haalde opgelucht adem en riep: ‘De koning is dood, leve de koning!’

© Rik van Schaik 2022

info@rikvanschaik.nl